Mustafa KOÇ Yazarın Tüm Yazıları
ÖZGEÇMİŞ Antalya Manavgat Ahmetler doğumluyum. İlkokulu orada okudum. Aksu İlköğretmen Okulunu bitirdikten sonra 4 yıl ilkokul öğretmenliği ve okul yöneticiliği yaptım. Daha sonra girdiğim sınavları kazanarak Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Eğitim (Pedagoji) bö...
ATATÜRK’ÜN GEOMETRİ KİTABI
Mustafa KOÇ
“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece” yerine bugün; “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir” diyoruz.
“Müselles-i mütesaviyü’l-adla” yerine “eşkenar üçgen”
“Zaviyeleri biri birine müsavi müselles” yerine; ”Açıları birbirine eşit üçgen”
“Bir müsellesin mesaha-i sathiyesi, kaidesiyle irtifaının hasıl-ı darbının nısfına müsavidir.” yerine de “Bir üçgenin alanı, tabanı ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir.” Demeyi, hepimiz Atatürk’e borçluyuz
Atatürk ülkeyi düşman işgalinden kurtardıktan sonra Türkçeyi de yabancı kelimelerin işgalinden kurtarmaya çok büyük önem vermiş. Cumhuriyetle birlikte gerçekleşen en önemli değişim dil ve kültür hayatında gerçekleştirilmiş. Bunun sonucu bugün oldukça gelişmiş bir dile sahip olduğumuzdan da kuşku yok.
Atatürk’ün Türk diline bu kadar önem vermesinin ve hem alfabeyi değiştirmesinin hem de köklü bir dil devrimine karar vermesinin nedeni o günkü Türkçenin durumudur.
Türk halkı bu kelimelerle konuşmadığı halde okullardaki ders kitapları Arapça ve Farsça kelimelerle doluydu. Atatürk, öğrencilerin bu terimlerle dersleri öğrenmekte zorlandıklarını gördü. Ders kitaplarının iki ayda yeni terimlerle yapılmasını sağlarken matematiğe olan ilgisi nedeniyle öncelikle geometri terimlerinin Türkçe karşılıklarını kendisi türetti. Bunun için ölümünden bir buçuk sene önce bir geometri kitabı yazarak dilin Türkçeleşmesine öncülük etti. Bugün geometri derslerinde kullandığımız bütün terimler Atatürk’ün bizzat kendisi tarafından türetilen sözcüklerdir.
Dünyada ana dilindeki yabancı sözcükler için yeni sözcükler türeten başka bir devlet başkanı var mıdır bilmiyorum ama Atatürk’ün dil ve kültüre verdiği önemi anlatması bakımından bu geometri kitabı çok değerli bir eserdir. Onun kendi el yazsısıyla yazdığı 44 sayfalık kitap 1937 yılında kaynak ders kitabı olarak bastırılıp öğrencilere ulaştırılmış.
Atatürk’ün “Geometri” kitabındaki; “boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı(m), gerekçe” gibi terimler Atatürk tarafından türetilmiştir.
İşte daha önce görmeyenler için bu kitabı sizlere sunuyoruz. Sayfa sayfa resimlerden oluşan kitabı yazının sonundaki linke tıklayarak isterseniz siz de bilgisayarınıza indirebilirsiniz.
Atatürk tarafından matematik ve geometri alanında değiştirilen bazı Osmanlıca kelimelerin Türkçe karşılıkları:
1- Osmanlıcası 2- Atatürk’ün önerdiği
1 2
Bu’ud - boyut
amûd - dikey
dılı - kenar
faraziye - varsayı
hat - çizgi
hattı munassıf - açıortay
hattı mail - eğik
kutur - çap
kavis - yay
kaaide - taban
kaim zaviyeli müselles - dikey üçgen (dik üçgen)
mekan - uzay
muhit-i daire - çember
mümâs - teğet
mustatîl - dikdörtgen
muhammes - beşgen
mecmû - toplam
mesâha-i sathiyye - alan
mahrut - koni
müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ - eşkenar üçgen
müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn - ikizkenar üçgen
murabba - kare
mümaselet - imsiy
müştak - türev
müsavi - eşit
muvazi - paralel-koşut
menşur - pürüzma
mukavves - eğri
muhit - çevre
nisbet - oran
nısf-ı kutur - yarıçap
re’s - köşe
re’sen mütekabil zâviyeler - ters açılar
satıh - yüzey
seviye - düzey
şâkulî - düşey
şibh-i münharif - yamuk
tenasüb - orantı
tamamlıyan zaviye - tümey açı (tümler açı)
umumi totale - ökül
küre - yüre
ufkî - yatay
va’zîyet - konum
veter - kiriş
zâviye - açı
zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar
zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeş açılar
zaviyei hadde - dar açı
Not:
Atatürk’ün önermiş olduğu bu geometri terimlerinden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy, ökül, yüre” terimleri yerine, “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik, tüm-bütün, küre” terimleri kullanılmaktadır. Bunların dışında Türk dilini yapısal ve türeme kurallarına göre türetip önerdiği sözcüklerin hemen hemen hepsi tutmuştur. Türk diline bundan büyük hizmet olabilir mi?
Atatürk’ün Geometri Kitabını görmek ve indirmek için buraya tıklayın…