Mustafa KOÇ Yazarın Tüm Yazıları
ÖZGEÇMÄ°Åž Antalya Manavgat Ahmetler doÄŸumluyum. Ä°lkokulu orada okudum. Aksu Ä°lköÄŸretmen Okulunu bitirdikten sonra 4 yıl ilkokul öÄŸretmenliÄŸi ve okul yöneticiliÄŸi yaptım. Daha sonra girdiÄŸim sınavları kazanarak Ankara Gazi EÄŸitim Enstitüsü EÄŸitim (Pedagoji) bö...
ATATÜRK’ÜN GEOMETRÄ° KÄ°TABI
Mustafa KOÇ
“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece” yerine bugün; “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir” diyoruz.
“Müselles-i mütesaviyü’l-adla” yerine “eÅŸkenar üçgen”
“Zaviyeleri biri birine müsavi müselles” yerine; ”Açıları birbirine eÅŸit üçgen”
“Bir müsellesin mesaha-i sathiyesi, kaidesiyle irtifaının hasıl-ı darbının nısfına müsavidir.” yerine de “Bir üçgenin alanı, tabanı ile yüksekliÄŸinin çarpımının yarısına eÅŸittir.” Demeyi, hepimiz Atatürk’e borçluyuz
Atatürk ülkeyi düÅŸman iÅŸgalinden kurtardıktan sonra Türkçeyi de yabancı kelimelerin iÅŸgalinden kurtarmaya çok büyük önem vermiÅŸ. Cumhuriyetle birlikte gerçekleÅŸen en önemli deÄŸiÅŸim dil ve kültür hayatında gerçekleÅŸtirilmiÅŸ. Bunun sonucu bugün oldukça geliÅŸmiÅŸ bir dile sahip olduÄŸumuzdan da kuÅŸku yok.
Atatürk’ün Türk diline bu kadar önem vermesinin ve hem alfabeyi deÄŸiÅŸtirmesinin hem de köklü bir dil devrimine karar vermesinin nedeni o günkü Türkçenin durumudur.
Türk halkı bu kelimelerle konuÅŸmadığı halde okullardaki ders kitapları Arapça ve Farsça kelimelerle doluydu. Atatürk, öÄŸrencilerin bu terimlerle dersleri öÄŸrenmekte zorlandıklarını gördü. Ders kitaplarının iki ayda yeni terimlerle yapılmasını saÄŸlarken matematiÄŸe olan ilgisi nedeniyle öncelikle geometri terimlerinin Türkçe karşılıklarını kendisi türetti. Bunun için ölümünden bir buçuk sene önce bir geometri kitabı yazarak dilin TürkçeleÅŸmesine öncülük etti. Bugün geometri derslerinde kullandığımız bütün terimler Atatürk’ün bizzat kendisi tarafından türetilen sözcüklerdir.
Dünyada ana dilindeki yabancı sözcükler için yeni sözcükler türeten baÅŸka bir devlet baÅŸkanı var mıdır bilmiyorum ama Atatürk’ün dil ve kültüre verdiÄŸi önemi anlatması bakımından bu geometri kitabı çok deÄŸerli bir eserdir. Onun kendi el yazsısıyla yazdığı 44 sayfalık kitap 1937 yılında kaynak ders kitabı olarak bastırılıp öÄŸrencilere ulaÅŸtırılmış.
Atatürk’ün “Geometri” kitabındaki; “boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teÄŸet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eÄŸik, kırık, çekül, yatay, düÅŸey, yöndeÅŸ, konum, üçgen, dörtgen, beÅŸgen, köÅŸegen, eÅŸkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eÅŸit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı(m), gerekçe” gibi terimler Atatürk tarafından türetilmiÅŸtir.
Ä°ÅŸte daha önce görmeyenler için bu kitabı sizlere sunuyoruz. Sayfa sayfa resimlerden oluÅŸan kitabı yazının sonundaki linke tıklayarak isterseniz siz de bilgisayarınıza indirebilirsiniz.
Atatürk tarafından matematik ve geometri alanında deÄŸiÅŸtirilen bazı Osmanlıca kelimelerin Türkçe karşılıkları:
1- Osmanlıcası 2- Atatürk’ün önerdiÄŸi
1 2
Bu’ud - boyut
amûd - dikey
dılı - kenar
faraziye - varsayı
hat - çizgi
hattı munassıf - açıortay
hattı mail - eğik
kutur - çap
kavis - yay
kaaide - taban
kaim zaviyeli müselles - dikey üçgen (dik üçgen)
mekan - uzay
muhit-i daire - çember
mümâs - teÄŸet
mustatîl - dikdörtgen
muhammes - beÅŸgen
mecmû - toplam
mesâha-i sathiyye - alan
mahrut - koni
müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ - eÅŸkenar üçgen
müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn - ikizkenar üçgen
murabba - kare
mümaselet - imsiy
müÅŸtak - türev
müsavi - eÅŸit
muvazi - paralel-koÅŸut
menÅŸur - pürüzma
mukavves - eÄŸri
muhit - çevre
nisbet - oran
nısf-ı kutur - yarıçap
re’s - köÅŸe
re’sen mütekabil zâviyeler - ters açılar
satıh - yüzey
seviye - düzey
ÅŸâkulî - düÅŸey
ÅŸibh-i münharif - yamuk
tenasüb - orantı
tamamlıyan zaviye - tümey açı (tümler açı)
umumi totale - ökül
küre - yüre
ufkî - yatay
va’zîyet - konum
veter - kiriÅŸ
zâviye - açı
zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar
zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeÅŸ açılar
zaviyei hadde - dar açı
Not:
Atatürk’ün önermiÅŸ olduÄŸu bu geometri terimlerinden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy, ökül, yüre” terimleri yerine, “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik, tüm-bütün, küre” terimleri kullanılmaktadır. Bunların dışında Türk dilini yapısal ve türeme kurallarına göre türetip önerdiÄŸi sözcüklerin hemen hemen hepsi tutmuÅŸtur. Türk diline bundan büyük hizmet olabilir mi?
Atatürk’ün Geometri Kitabını görmek ve indirmek için buraya tıklayın…